Designing a dream city is easy; rebuilding a living one takes imagination.
Jane Jacobs
Hoe vaak krijgt een stad de kans zichzelf opnieuw uit te vinden? Voor Christchurch is het aan de orde van de dag. De stad werd in 2010 en 2011 getroffen door aardbevingen. Dit veranderde het uiterlijk én innerlijk van Christchurch, kostte het leven van een kleine 200 mensen en gooide de levens van duizenden anderen compleet overhoop. De wederopbouw is nu ruim zeven jaar aan de gang en de nieuwe stad krijgt steeds meer vorm.
Begin dit jaar (2019) vertrok ik naar Nieuw-Zeeland. Mijn laatste bezoek aan Christchurch dateerde uit 2004, ver voor de aardbevingen. Naar het weerzien met deze stad keek ik uit, vooral ook vanuit professioneel perspectief. Wat kunnen we leren op het gebied van placebranding en placemaking van een stad als Christchurch? Ik trof een stad die was veranderd beyond recognition. Was dit werkelijk Christchurch? Maar ik proefde tegelijkertijd een nieuwe sfeer en energie die enorm nieuwsgierig maakte. De afgelopen weken sprak ik met tientallen lokale beleidsmakers, marketeers, experts, inwoners én ondernemers; in de accommodaties waar ik verbleef, in de vele koffiecafé’s die de stad rijk is of aan hun vergadertafel. Uit hun verhalen destilleerde ik vijf inzichten die ik graag met jullie deel.
Het oude Christchurch: ‘The Garden City’
Veel Engelser dan het oude Christchurch vind je steden niet. Engelse neogotische architectuur domineerde het straatbeeld en de vele parken gaven de stad de naam ‘The Garden City’. Niet alleen in uiterlijk was de stad op-en-top Engels. Ook de Britse normen en waarden, en de daarmee gepaard gaande klassencultuur, waren stevig geworteld in de lokale cultuur. Christchurch had het imago een mooie en degelijke, maar ook conservatieve stad te zijn. Niet de eerste plek voor innovatie.
Quake City
In de nacht van 3 op 4 september 2010 werd de stad getroffen door een aardbeving. Omdat het epicentrum op 10 km van de stad lag, werden gebouwen beschadigd, maar bleef groter leed de stad bespaard. Dat was niet het geval toen er amper een half jaar later, op 22 februari 2011, opnieuw een aardbeving plaatsvond. De door de eerdere beving verzwakte gebouwen vielen als kaartenhuizen in elkaar. In een paar minuten tijd verloor Christchurch de meeste van zijn historische gebouwen, waaronder de iconische Christchurch Cathedral. Duizenden woningen werden vernield en ruim 180 mensen vonden de dood.
Installatie “185 empty chairs” van Peter Majendie
Zeven jaar later is de wederopbouw in volle gang. De binnenstad bevat een bijzondere mix van bouwputten, glimmende nieuwbouw, groene veldjes en – nog steeds een groot aantal -verlaten, beschadigde gebouwen. Het gerenoveerde Arts Centre is onlangs geopend, de uitgaansstrip langs de Avon is opnieuw gebouwd en de Cathedral staat in de steigers. Er is ook een nieuwe energie in de stad voelbaar; een aanstekelijke ondernemingszin van een nieuwe generatie die pas onlangs naar de stad trok. Nieuwe bedrijfjes poppen overal op. Christchurch is hard bezig zichzelf opnieuw op de kaart te zetten. Een feniks die uit haar as herrijst. Wat kunnen we van haar leren?
- Zoek naar een breed gedragen identiteit
Met het verdwijnen van haar historische uiterlijk werd Christchurch gedwongen haar in het verleden gewortelde identiteit los te laten en zich op de toekomst te richten. Met de wederopbouw van de stad startte ook de zoektocht naar een nieuw DNA. Dit DNA werd in eerste instantie direct aan de aardbevingen gekoppeld. ‘New Zealand’s Newest City’ staat te lezen in recente brochures, samen met de tagline ‘City of Opportunity’.
Daarmee rijst de vraag welke invloed een ingrijpende gebeurtenis op een stad heeft? Veranderde de identiteit van New York fundamenteel na 9/11? Is New Orleans Katrina? Steden worden, net als mensen, getekend door de dingen die ze meemaken, maar die gebeurtenissen definiëren niet de gehele identiteit. Een identiteit ontwikkelt zich door de jaren, de eeuwen zelfs.
Heel recent koos Christchurch daarom voor een nieuw ‘city narrative’ ofwel het overkoepelende verhaal van de stad. Dit werd gevat in ‘City of Explorers’. Hiermee wordt niet alleen de rijke Maori-historie van de plek geëerd, het geeft ook ruimte aan de eerste kolonisten én de unieke verbinding van de stad met Antarctica. Christchurch vormde de startplaats van vele roemruchte expedities en tot vandaag dient de stad als toegangspoort tot de Zuidpool. Ook is er in dit verhaal van de stad een rol weggelegd voor prominente stadsgenoten zoals Ernest Rutherford, de vader van de kernfysica. Vanuit het thema ‘Exploration’ zijn de mogelijkheden voor goede verhalen legio. Tot en met innovatieve startups aan toe.
- Vraag het de lokale ervaringsdeskundigen
‘Het nieuwe verhaal helpt ook de huidige bewoners hun stad vanuit een ander perspectief te bekijken en kansen voor de toekomst te zien,’ aldus Tim Loftus van ChristchurchNZ.
Het zijn de eigen inwoners, ondernemers en stadmakers die de grootste bijdrage leveren aan de wederopbouw van de stad. Daarnaast zijn ze ervaringsdeskundigen. Zij weten als geen ander hoe hun stad werkt en waar behoefte aan is.
Vlak na de aardbevingen riep de Christchurch City Council de hulp van de Christchurchers met de ‘Share an Idea’-campagne. Via een website konden mensen hun idee voor de stad indienen. In zes weken kwamen er 106.000 ideeën binnen. De deelnemers wilden een ‘stad voor mensen’, toegankelijk, groen, veilig, fijn. De ideeën zouden, samen met vele gesprekken en events, als input dienen voor het masterplan voor het nieuwe Christchurch.
Zo ver kwam het uiteindelijk niet. De nationale overheid stelde een centraal orgaan in dat verantwoordelijk moest worden voor de gehele wederopbouw. Een internationaal team van architecten, stedenbouwkundigen en landschapsarchitecten boog zich over het herontwerp van Christchurch. In deze aanpak bleef weinig ruimte voor de stem van lokale initiatieven en de bewoners. Het Recovery Plan bestaat grotendeels uit zeven ‘Anchor projects’, grootschalige nieuwbouwprojecten zoals een nieuw stadium en een Justice Precinct. Over de vraag of de ideeën van de inwoners zijn meegenomen in dit plan verschillen de meningen. Maar feit blijft dat Christchurch kan bogen op een enorm betrokken bevolking. Gelukkig is een stad nooit af en is het nooit te laat om mensen alsnog te betrekken. De basis ligt er dan in ieder geval al.
- Gebruik de bottom-up initiatieven
Direct na de aardbeving waren het de mensen van organisaties als Gap Filler, een ‘placemaking and urban regeneration social enterprise’, en de straatkunstenaars die met hun placemaking- en communityprojecten zorgden voor leven in de verwoeste binnenstad, invulling gaven een braakliggende gebieden en mensen weer samenbrachten. Hun events, groene ingrepen en kunstwerken gaven een eerste beeld van wat Christchurch in de toekomst zou kunnen zijn. Maar bovenal, ze gaven mensen hoop. Het is dan ook geen verrassing dat deze projecten een enorm succes waren.
Een recent project van Gap Filler is Good Spot: een ‘socially conscious car park scheme’. De opbrengsten van deze parkeerterreinen, bouwterreinen van partner Fletcher Living, komen ten goede aan projecten voor de lokale community.
Op het succes van deze tijdelijke projecten kan voortgeborduurd worden – maar alleen wanneer de stad ook in de permanente stadsontwikkeling ruimte laat voor dit soort initiatieven. Of wanneer zij de initiators van deze projecten, juist die mensen die goed weten wat er speelt in de stad, een rol geven in de verdere beleidsvorming en uitdragen van de identiteit. Ryan Reynolds van Gap Filler herkent zich ook in de nieuwe identiteit van de stad: ‘It is definitely something to strive for and it is already part of the identity right now. A lot of stuff is happening in Christchurch.’
Placemaking bij Cathedral Square
- Maak een aantrekkelijk stadshart voor alle Christchurchers
De binnenstad van Christchurch is voor de meeste inwoners ‘out of the way’. Het leven in Christchurch speelt zich af in de verschillende suburbs, met elk hun eigen community en centrum. Dit was al het geval voor de aardbevingen, maar dat gevoel is de laatste zeven jaar alleen maar versterkt. Het CBD was jarenlang een ‘no-go area’. Tegelijkertijd is er nu de ambitie én de noodzaak om 20.000 mensen in het CBD te huisvesten. Want om het hart van een stad tot leven te brengen, zijn mensen nodig. Een enorme uitdaging, niet alleen gezien de snel stijgende huizenprijzen. Het is vooral het huidige imago van het CBD dat de plek parten speelt. Veel mensen van buiten de stad leven frappant genoeg in de veronderstelling dat het centrum nog steeds een rampgebied is. Dat is zeker niet het geval, maar van een bruisend centrum is ook nog geen sprake. ‘If you compare it with two years ago, so much more is happening now in the CBD. A walk through town back then could mean that you would pass nobody. Not a soul. But there is still a long way to go,’ zegt Michael John van AO Architecture.
Christchurch heeft met de wederopbouw de perfecte kans om te werken aan een ‘inclusive CBD’; een stadshart waar alle Christchurchers zich thuis kunnen voelen. Dat betekent een stad voor en door alle bevolkingsgroepen en met aandacht voor hun specifieke behoeften, wensen én bestedingspatroon. Kortom, de mens centraal, naast de focus op de zeven ‘Anchor projects’ waar de overheid zich nu vooral op richt. Hardware en software van de stad dienen hand in hand te gaan.
Restaurant Dux Central in het vernieuwd ontwikkelde Christchurch Central gebied.
- Koester de community
De aardbevingen hebben volgens velen het gemeenschapsgevoel in de stad enorm goed gedaan. Mensen waren in de noodsituatie op hun directe buren aangewezen en er zijn in die tijd veel buurtgroepen opgericht. Daarnaast heeft de stad een enorme aantrekkingskracht op een nieuwe generatie. Deze mensen kwamen naar eigen zeggen naar Christchurch ‘om te helpen en bij te dragen’. Ze geven als ingenieur, ondernemer en inwoner vorm aan de stad van de toekomst. Anna bijvoorbeeld, geboren Christchurcher, gaf haar baan bij de BBC in Londen op en kwam in 2016 terug naar haar geboortegrond. Nu als manager van een Ecolodge, maar met de droom ooit haar eigen duurzame bed & breakfast te beginnen. ‘De sfeer en energie in de stad zijn zó anders dan voor ik naar de UK vertrok; er gebeurt van alles. Toen ik hier aankwam wist ik nog niet of ik definitief zou blijven, maar inmiddels ben ik aan de stad verknocht.’ Het zijn dus eigenlijk mensen zoals Anna die de ‘early explorers’ van het nieuwe Christchurch zijn. Deze mensen vertellen anderen met trots over hun stad. Wanneer die trots verder aangewakkerd wordt, vanuit een breed gedragen en voor hun herkenbare identiteit, neemt de communicatiekracht exponentieel toe. Daar kan geen marketingcampagne tegenop.
Christchurch, een feniks die uit haar as herrijst, met nieuwe energie en elan. Wat zij ons leert is dat een stad opnieuw opbouwen meer is dan alleen de gebouwen en infrastructuur. Het zijn de zachte kanten van een stad; de programmering, de mensen, de verhalen, de sfeer, die er weer een plek van betekenis van maken. Christchurch heeft de potentie uit te groeien tot een ideale plek voor iedereen die graag ontdekt. De enorme gedrevenheid van de huidige inwoners en ondernemers is besmettelijk. Wanneer bestuurders, beleidsmakers, ontwikkelaars, ondernemers én inwoners er samen de schouders onder zetten, gaat Christchurch een mooie toekomst tegemoet.
Meer over place branding? Lees hier verder.
Meer over placemaking en placetesting? Lees hier verder.